Catasetum pileatum  Rchb.f 1882

Synonimy: Catasetum bungerothii N.E.Br 1886, Catasetum pileatum var. pottsianum Linden & Rodig. 1887, Catasetum pileatum var. randii Rodigas 1890, Catasetum pileatum var. lindenii Hort 1894, Catasetum pileatum var. regale Hort. 1894, Catasetum pileatum var. aurantiacum Cogn 1895, Catasetum pileatum var. album Gogn. 1902.

'
Ten epifityczny storczyk o sympodialnym typie wzrostu może osiągać dość duże rozmiary - wysokość rośliny waha się od 30 do nawet 60cm.
W naturze występuje głównie na terenie Wenezueli,  gdzie był uznawany za narodowy kwiat aż do roku 1921, kiedy to jego miejsce zajęła Cattleya mossiae var. wageneri. Ponadto spotykany jest także na terenie Kolumbii i Ekwadoru. W wymienionych krajach rośnie w niżej położonych partiach tropikalnego lasu, na wysokości 100-200m n.p.m. Znaleźć go można również na terenie Brazylii, na gorących i wilgotnych nizinach w stanach Pará i Amazonas. W rejonie występowania tego epifitycznego gatunku klimat jest wilgotny i gorący przez większą część roku, po czym następuje krótszy okres suszy.
Maczugowate pseudobulwy mają około 15-25 cm wysokości i początkowo okryte są cienkimi, zielonymi podstawami liści. Intensywnie zielone liście ustawione są dwurzędowo i osiągają ponad 20cm długości. Są dość cienkie, lancetowatego kształtu, z widocznymi podłużnymi liniami unerwienia; w czasie rozwoju młodego przyrostu przypominają nieco plisowany wachlarzyk.
Gdy przyrosty zaczynają dojrzewać, dolne liście zwykle opadają, pozostawiając swe podstawy na pseudobulwach w formie zasychających osłonek. Zazwyczaj w tym czasie u nasady najmłodszej pseudobulwy pojawia się wyrastający kwiatostan.

Można się spotkać, choć rzadko, z informacją o sporadycznym wyrastaniu pędów kwiatostanowych na starszych pseudobulwach.
Catasetum pileatum może kwitnąć w ciągu całego roku, zwykle jednak kwitnienie przypada na październik i listopad, gdy pseudobulwy są dojrzałe lub prawie dojrzałe. Kwiatostan rośnie dość szybko, początkowo ku górze, jednak pod wpływem ciężaru powiększających się pąków i wydłużającej się łodygi wygina się łukowato w dół. Może osiągać długość ponad 30cm i posiadać od kilku do nawet 10 sporej wielkości kwiatów, o ciekawej budowie.
'

'
Catasetum piletum ma jedne z największych kwiatów w tym rodzaju. Kwiaty są rozdzielnopłciowe i mają zmienną kolorystykę, co wiąże się bezpośrednio z liczbą wyodrębnionych odmian. Duże różnice morfologiczne (w budowie i kształcie)  oraz  ubarwienia kwiatów męskich i żeńskich były nawet powodem, dla którego John Lindley zakwalifikował rośliny tego samego gatunku, z odmiennymi kwiatostanami, do odrębnych rodzajów!
Są dwie teorie próbujące wyjaśnić, kiedy storczyki z rodzaju Catasetum wytwarzają kwiatostany z męskimi lub żeńskimi kwiatami. Pierwsza z nich mówi o bezpośrednim wpływie warunków uprawy - ilości światła i wilgotności - na charakter wytwarzanych kwiatów. Jeśli storczyk rośnie w cienistym i wilgotnym miejscu, wydaje efektowniejsze kwiaty męskie. Natomiast duża ilość słońca i niska wilgotność stymulują wyrastanie kwiatostanów  ze skromniej prezentującymi się kwiatami żeńskimi.
Druga z teorii, do której przychyla się coraz więcej hodowców, wiąże rodzaj wytwarzanych kwiatów z wielkością i kondycją storczyków. Rośliny bujniejsze – większe i zdrowsze, chętniej wytwarzają kwiaty żeńskie.
Męskie kwiaty są zwykle kremowo-żółtawej lub kremowo-zielonkawej barwy, z  szeroko rozchylonymi płatkami. Najbardziej niezwykłą częścią okwiatu jest miseczkowata warżka. Jest ona mocniej zbudowana niż pozostałe płatki - ma woskową fakturę i  jest skierowana w dół, stanowiąc doskonałe lądowisko dla przenoszących pyłek owadów. Zazwyczaj jest kremowa z plamą o różnym natężeniu żółtego koloru, położoną w okolicy lejkowatego zagłębienia. Odmiana 'Oro Verde' ma początkowo zielono-żółte kwiaty, nabierające wraz z upływem czasu kremowo-żółtej barwy. Osiągają one średnicę ponad 12cm.
'

'
Prętosłup jest biały, zakończony haczykowatym wyrostkiem, złożonym z dwóch części; jedna z nich stanowi rodzaj przykrywki, osłaniającej położone pod spodem pyłkowiny. U podstawy prętosłupa widoczne są dwie zagięte antenki, z których jedna jest podwinięta, a druga (lewa) odchylona w stronę warżki. Stanowi ona, razem z haczykowatym zakończeniem prętosłupa, mechanizm wyrzucający pyłkowiny wprost na grzbietową cześć odwłoka odwiedzającego kwiat owada.

Prętosłup wkrótce po otwarciu kwiatu oraz z ostrożnie zdjętą ruchomą częścią pylnika, osłaniającą pyłkowiny.

Cały przebieg zdarzeń służący zapyleniu jest fascynujący. Męskie kwiaty u większości gatunków rodzaju Catasetum po 2-3 dniach od otwarcia zaczynają wydzielać silny, piżmowy zapach. Wabi on samce pszczelinek z rodzajów Eulaema, Eufriesea (Euplusia) i Euglossa, które usiłują się dostać do źródła zapachu, położonego zwykle tuż poniżej antenek. Jeśli owad dotknie wystającej antenki, uruchamia mechanizm wyrzucający pyłkowiny. Są one przyczepione do trzonu zakończonego podstawką (vascidium), która z kolei pokryta jest kleistą substancją. Skutkiem poruszenia antenki w tym samym czasie odpada również fragment haczykowatego wyrostka (ruchomej części pylnika) osłaniającego pyłkowiny i pod wpływem naprężenia vascidium odrywa się od prętosłupa oraz przykleja do owada, mocując na jego grzbietowej części odwłoka trzon wraz z pyłkowinami i przykrywką.
'

'
Haczykowata przykrywka osłaniająca pyłkowiny odpada, zanim owad zbliży się do kwiatów żeńskich. Mają one nieco inną budowę - ich warżka ma workowaty kształt i jest skierowana ku górze. Dzięki temu owad wchodzący do środka kwiatu zbliża przyklejone na grzbiecie pyłkowiny do znamienia słupka. Gdy potrze pyłkowinami znamię, dojdzie do zapylenia i zapłodnienia kwiatu.

Wystrzelone pollinarium (pyłkowiny, trzonek i podstawka) w pozycji, w jakiej przyczepione są do owada oraz przekwitający kwiat z widocznym miejscem oderwania vascidium.

Kwiaty utrzymują się do 2 tygodni. Kwiaty męskie przekwitają szybciej, jeśli wyrzucą pyłkowiny.
Ponieważ zwieszający się kwiatostan potrafi przechylić całą roślinę w doniczce, dobrze jest przy pomocy stosownej podpórki ustawić w pionie pochylające się przyrosty i podnieść łodygę kwiatostanu do góry, mocując ją do patyczka lub do pseudobulwy. W ten sposób znacznie ułatwione jest również podlewanie tego rodzaju storczyka.
Po kwitnieniu liście zwykle opadają, a roślina przechodzi okres spoczynku. W klimacie tropikalnym wypada on w okresie suszy, zaś w naszej szerokości geograficznej przypada na czas zimy. Zasuszone osłonki z podstaw liści częściowo zanikają, a na pseudobulwach rysują się podłużne bruzdy. Na wiosnę, gdy pojawiają się młode przyrosty, rozpoczyna się nowy okres wegetacyjny. Jest to równocześnie najlepszy czas na podział lub przesadzenie storczyka.

Widok ogólny.
' 

Warunki uprawy

'
Ten storczyk nie jest trudny w uprawie, pod warunkiem zapewnienia większej ilości wilgoci i zwiększonego nawożenia w okresie intensywnego wzrostu, potem okresu suchego, zimowego spoczynku oraz delikatnego, uważnego podlewania w czasie wyrastania młodych przyrostów. Ważne jest wówczas, aby woda nie dostała się pomiędzy rozwijające się liście, bo bardzo łatwo o zagniwanie nowych przyrostów.
Storczyk uprawiam w oranżerii, gdzie wilgotność powietrza waha się od 65-90%. Latem temperatura jest wysoka, powyżej 26°C w dzień i około 15-20°C w nocy. Zimą natomiast temperatury są niższe i mieszczą się w zakresie 21/14°C (dzień/noc).
Roślina jest postawiona w lekko ocienionym miejscu. Ogólnie ten gatunek cechuje duża tolerancja w stosunku do oświetlenia – z powodzeniem można go uprawiać zarówno w warunkach takich,  jak dla Phalaenopsis (bardziej zacienione), jak  i dla Cattleya (dużo światła).

Dużo hodowców uprawia Catasetum pileatum w czystym mchu torfowcu (Sphagnum), bez żadnych dodatków. Myślę, że takie podłoże dobrze sprawdza się w niskiej wilgotności powietrza, jaka panuje w naszych mieszkaniach. Jednak w wilgotnej oranżerii takie podłoże mogłoby, według mnie, zbyt długo pozostawać mokre i skutkować różnego typu chorobami uprawianego storczyka (grzybowe, bakteryjne) - szczególnie w okresie jesienno-zimowym, przy spadającej nocą temperaturze i wchodzeniu rośliny w okres spoczynku. Dlatego storczyk uprawiam w ceramicznej doniczce, w przepuszczalnym podłożu złożonym z drobnych kawałków kory, chipsów kokosowych i perlitu, z niewielkim dodatkiem pociętego Sphagnum, zatrzymującego wodę.
Ponieważ ten gatunek w okresie intensywnego wzrostu lubi większą ilość wilgoci w podłożu, od wiosny do jesieni podlewam co tydzień (w czasie upałów częściej). W miarę wzrostu nowej pseudobulwy stopniowo zwiększam ilość nawozu, aż do prawie pełnej dawki nawozu dla storczyków, rozpuszczonej w deszczówce. Przy takim nawożeniu trzeba koniecznie raz w miesiącu przepłukać podłoże czystą deszczówką, by pozbyć się nagromadzonych soli. Wczesną jesienią nieco ograniczam ilość wody, zaś po kwitnieniu, w czasie zimy, podlewam sporadycznie - tak aby nie marszczyły się zbytnio pseudobulwy. Gdy młode przyrosty mają ponad 2cm wielkości, ostrożnie wznawiam podlewanie i nawożenie.

W przypadku rodzaju Catasetum na pewno trzeba zwrócić uwagę na obecność szkodliwych owadów – przędziorków - które bardzo często atakują te storczyki. Jeśli widać ich szkodliwą działalność, należy kilkakrotnie wykonać opryski dobrymi preparatami przedziorkobójczymi. Niezłe efekty daje umieszczenie w podłożu nawozowo-owadobójczych pałeczek firmy Bayer, wtedy jednak trzeba odpowiednio zmniejszyć nawożenie.