Dactylorhiza majalis  (Rchb. f.) P.F. Hunt & Summerh 1965

Synonimy: Bardzo dużo. Gatunek cechuje duża zmienność, dlatego nazwy równoważne obejmują także podgatunki, odmiany i formy.
Dla czytelności opisu gatunku  i jego uprawy, synonimy znajdują się na końcu opracowania.

'
To dość pospolity storczyk naziemny, występujący na rozległym obszarze obejmującym niemal całą Europę oraz rosyjską część Azji (o klimacie umiarkowanym chłodnym). Rośnie na podmokłych łąkach, zarówno tych zasobnych, jak i mało żyznych oraz ubogich w azot. Roślinę można znaleźć także na niskich torfowiskach. Porasta również tereny nadrzeczne - bywa, że okresowo zalewane. Preferuje podłoże wilgotne o odczynie obojętnym do lekko kwaśnego. To tolerancyjny gatunek, który można spotkać także na glebach wapiennych, choć rzadziej.
W Polsce Dacylorhiza majalis, czyli kukułka szerokolistna, jest najczęściej występującym gatunkiem z rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Zwana jest także stoplamkiem szerokolistnym lub storczykiem szerokolistnym; nazwy odnoszą się do budowy liści, które są dość szerokie, jajowato-lancetowatego kształtu i pokryte licznymi, nieregularnymi, brązowymi plamkami. Każda z roślin posiada od 4-8 liści, przy czym te wyżej położone na łodydze są trochę węższe (lancetowate).
W latach 1983-2014 roślina znajdowała się pod ścisłą ochroną gatunkową, natomiast obecnie podlega ochronie częściowej, co oznacza, że storczyk ten jest coraz częściej spotykany na naszych rodzimych łąkach. Rozpowszechniony jest na całym niżu, pogórzu oraz w górach, aż po piętro regla górnego.

Storczyk szerokolistny wyrasta z podziemnej części złożonej z drobnych bulwek pozornych, opatrzonych wiązką grubawych, niedługich korzeni. Bulwki stanowią magazyn substancji odżywczych dla rozwijających się roślin. Po okresie kwitnienia powoli kurczą się i zamierają, a równocześnie tworzą się nowe bulwy, z których wyrosną młode przyrosty w następnym sezonie.
Pędy nadziemne pojawiają się tak, jak u innych geofitów, bardzo wcześnie - w łagodne zimy można je zobaczyć już w styczniu lub lutym. Są odporne na trudne, zimowe warunki, a nawet na mróz przy bezśnieżnej pogodzie, nie wymagają zatem żadnej ochrony – obsypywania korą czy okrywania gałęziami iglaków.

Luty - wyrastające pędy

Marzec/kwiecień

Na niżej położonych terenach Dactylorhiza majalis zakwita wcześnie - okres kwitnienia przypada na maj i czerwiec, zaś na większych wysokościach, gdzie później rozpoczyna się wiosna, kwitnące storczyki można spotkać nawet w lipcu.

Rosnący storczyk wytwarza grubą, prostą, pustą w środku łodygę o wysokości 20-60cm, opatrzoną nakrapianymi liśćmi i zakończoną długim kwiatostanem. Liczne pąki zebrane są początkowo w zbite, stożkowate grono z wyraźnie widocznymi zielonymi lub purpurowo nabiegłymi przysadkami (liście, z których kątów wyrastają kwiaty). Są one wąskie, długie i ostro zakończone.

Kwiatostan rozkwita zaczynając od najniżej położonych kwiatów, a rozwijając kolejne mocno się wydłuża i rozluźnia.

Na jednym pędzie kwiatostanowym zwykle jest około 30 niedużych, pozbawionych zapachu, purpurowo-fioletowych kwiatów o średnicy 1-1,2cm. Warżka jest duża, trójłatkowa, z widocznym wzorem ciemniejszych linii i plamek.

Otwarte kwiaty utrzymują się około tygodnia. Ponieważ nie rozwijają się równocześnie, kwitnienie jest długie; przy dorodnych roślinach o długich kwiatostanach trwa ponad miesiąc.

Po zapyleniu i zapłodnieniu wyraźnie widać powiększające się zalążnie.

Kukułka szerokolistna, podobnie jak inne storczyki, wydaje ogromną ilość drobniutkich, bezbielmowych nasion. Warto pozostawić torebki nasienne, gdyż ten gatunek łatwo się wysiewa i po kilku latach można znaleźć sporo kwitnących egzemplarzy, pochodzących z naturalnego wysiewu. By powstały nasiona musi jednak dojść do zapylenia krzyżowego (samopylność nie jest możliwa), dlatego dobrze jest, gdy w pobliżu rośnie kilka różnych storczyków tego samego gatunku lub innych gatunków – w tym przypadku jednak zapylenie krzyżowe prowadzi do powstania mieszańców.
Dactylorhiza majalis bardzo łatwo krzyżuje się z kukułką bzową (Dactylorhiza sambucina), kukułką krwistą (Dactylorhiza incarnata), kukułką Fuchsa (Dactylorhiza fuchsii), kukułką plamistą (Dactylorhiza maculata), kukułką Russowa (Dactylorhiza russovii), gółką długoostrogową (Gymnadenia conopsea), storczykiem błotnym (Orchis laxiflora), storczykiem cuchnącym (Orchis coriophora), storczykiem męskim (Orchis mascula) i storczykiem samiczym (Orchis morio).

Ze względu na duże walory dekoracyjne, zagrożeniem dla gatunku Dactylorhiza majalis jest zrywanie pędów kwiatostanowych, a także wykopywanie całych roślin ze stanowisk naturalnych i przesadzanie do ogrodów. Oczywiście tego robić nie wolno (!), ale ponieważ jest to znakomita bylina ogrodowa, warto ją nabyć w specjalistycznych sklepach ogrodniczych, w których oferowany jest stoplamek pochodzący wyłącznie z uprawy.

Widok ogólny.
'

'
Warunki uprawy

Kukułka szerokolistna (Dactylorhiza majalis) to łatwy w uprawie storczyk gruntowy. Pochodzi z naszego klimatu, więc jest odporny na różne warunki pogodowe. Tolerancyjny w stosunku do odczynu gleby, jej żyzności i uwarunkowań środowiskowych (występuje na wilgotnych łąkach, torfowiskach, obszarach podmokłych, terenach przyleśnych, od nizin do gór). Warunkiem, który musimy spełnić, jest przede wszystkim utrzymanie mniej lub bardziej mokrego podłoża.
W ogrodzie idealnym miejscem będzie zatem płytka strefa bagienna przy oczku wodnym, stawie lub strumyku. Ta naziemna orchidea zdecydowanie lepiej rośnie w miejscach słonecznych, jednak radzi sobie również w miejscach lekko zacienionych. Rozrasta się stosunkowo szybko – kilka lat temu kupiłam dwie nieduże rośliny z pojedynczymi przyrostami, po czterech latach mogłam je już podzielić i rozsadzić. Obecnie (po następnych trzech latach) z ziemi wyrastają nowe pędy całymi grupami.
Oprócz tego, stałam się szczęśliwym posiadaczem kilku młodych roślin pochodzących z samosiewu, którym udało się wyrosnąć nawet pomiędzy zbitymi korzeniami funkii i kosaćca żółtego (Iris pseudoacorus 'Variegata'). Dlatego wyschnięte łodygi z torebkami nasiennymi usuwam dopiero późną jesienią lub wiosną, by wysiało się jak najwięcej nasion. I chociaż te, które upadną dalej od strefy bagiennej, mają nieduże szanse przetrwania w przepuszczalnym, szybko przesychającym gruncie, to bardzo liczę na to, że kiedyś między roślinami tuż przy oczku wodnym pojawią się następne naturalne siewki uroczego stoplamka szerokolistnego.
To wytrzymały, zdrowy i niezawodnie kwitnący storczyk – prawdziwa ozdoba mojego  ogrodu!

Synonimy: Orchis latifolia Linne 1753, Orchis impudica Crantz 1769, Orchis comosa Scop. 1772, Orchis latifolia Scop. 1772, Orchis palmata Gilib. 1792, Orchis fistulosa Moench 1794, Orchis divaricata Rich. ex Loisel. 1807, Orchis fistulata Stokes 1812, Orchis majalis Rchb. f. 1828, Orchis angustifolia Loiseleur ex Rchb. 1831, Orchis lanceata A. Dietr. 1833, Orchis latifolia var. albiflora Tinant 1836, Orchis traunsteineri Saut. ex W. Koch 1837, Orchis divaricata Boreau 1849, Orchis flavescens C. Koch 1849, Orchis incarnata subvar. altaica Rchb.f. 1851, Orchis latifolia f. submaculata Rchb.f. 1851, Orchis majalis var. tharandina Rchb.f. 1851, Orchis tharandina Rchb.f. 1851, Orchis strictifolia Opiz 1852, Orchis extensa Hartm. ex Pritz. 1855, Orchis condensa Schur 1866, Orchis comosa Schur 1866, Orchis majalis f. linearis Thielens 1875, Orchis majalis lus. albiflora Thielens 1875, Orchis majalis f. maculata Thielens 1875, Orchis majalis lus. pallida Thielens 1875, Orchis latifolia var. majalis (Rchb.) Nyman 1882, Orchis latifolia var. gracilis Warnst. 1883, Orchis latifolia var. macrobracteata Schur 1885, Orchis integrata E.G. Camus 1892, Orchis angustifolia var. haussknechtii Klinge 1893, Orchis majalis f. brevicalcarata Harz ex Schltdl. 1895, Orchis majalis f. immaculata Harz ex Schltdl. 1895, Orchis majalis f. laxa Harz ex Schltdl. 1895, Orchis majalis f. linguata Harz ex Schltdl. 1895, Orchis majalis f. magnicalcarata Harz ex Schltdl. 1895, Orchis latifolia var. brevicalcarata Harz 1896, Orchis latifolia var. immaculata Harz 1896, Orchis latifolia var. integra Harz 1896, Orchis latifolia var. linguata Harz 1896, Orchis latifolia var. magnicalcarata Harz 1896, Orchis latifolia subsp. majalis (Rchb.) Klinge 1898, Orchis pseudosambucina subsp. georgica Klinge 1898, Orchis majalis carnea Neuman 1905, Orchis latifolia f. ampla Asch. & Graebn. 1907, Orchis angustifolia var. densiflora Neuman 1909, Orchis majalis lus. alborosacea Erdner 1911, Orchis majalis f. barlae E.G. Camus 1921, Orchis sphagnicola Höppner 1927, Orchis latifolia f. brevicalcarata (Harz) Soó 1928, Orchis latifolia f. laxa (Harz) Soó 1928, Orchis latifolia f. macrobracteata (Schur) Soó 1928, Orchis majalis var. occidentalis Pugsley 1935, Orchis kerryensis Wilmott 1936, Orchis majalis subsp. traunsteinerioides Pugsley 1936, Dactylorchis flavescens (C. Koch) Verm. 1947, Dactylorchis hoeppneri (A. Fuchs) Verm. 1947, Dactylorchis kerryensis (Wilmott) Verm. 1947, Dactylorchis occidentalis (Pugsley) Verm. 1947, Dactylorchis sphagnicola (Höppner) Verm. 1947, Dactylorchis traunsteinerioides (Pugsley) Verm. 1947, Orchis hoeppneri (A. Fuchs) Höppner ex Verm. 1947, Dactylorchis deweveri Verm. 1949, Dactylorchis majalis f. albolileacea Verm. 1949, Dactylorchis majalis f. alboliliacea Verm. 1949, Dactylorchis majalis f. alpestroides Verm. 1949, Dactylorchis majalis f. ampla (Asch. & Graebn.) Verm. 1949, Dactylorchis majalis f. atrorubens Verm. 1949, Dactylorchis majalis var. aequiloba (Harz) Verm. 1949, Dactylorchis majalis var. albiflora (Tinant) Verm. 1949, Dactylorchis majalis var. alborosacea (Erdner) Verm. 1949, Dactylorchis majalis var. alpestroides Verm. 1949, Dactylorchis majalis var. atrorubens Verm. 1949, Dactylorchis majalis var. brachyphylla Verm. 1949, Dactylorchis majalis var. brevicalcarata (Harz) Verm. 1949, Dactylorchis majalis var. gracilis Verm. 1949, Dactylorchis majalis var. immaculata (Harz) Verm.1949, Dactylorchis majalis var. integra (Harz) Verm. 1949, Dactylorchis majalis var. laxa (Harz) Verm. 1949, Dactylorchis majalis var. linguata (Harz) Verm. 1949, Dactylorchis majalis var. macrobracteata (Schur) Verm. 1949, Dactylorchis majalis var. magnicalcarata (Harz) Verm. 1949, Dactylorchis majalis var. submaculata (Rchb.f.) Verm. 1949, Dactylorchis majalis subsp. cambrensis R.H. Roberts 1961, Dactylorhiza deweveri (Verm.) Soó 1962, Dactylorhiza hoeppneri (A. Fuchs) Soó 1962, Dactylorhiza latifolia subsp. baltica (Klinge) Soó 1962, Dactylorhiza latifolia subsp. occidentalis (Pugsley) Soó 1962, Dactylorhiza latifolia var. gracilis (Verm.) Soó 1962, Dactylorhiza latifolia var. kerryensis (Wilmott) Soó 1962, Dactylorhiza traunsteineri subsp. traunsteinerioides (Pugsley) Soó 1962, Orchis altaica (Rchb.f.) Soó 1963, Dactylorchis latifolia (L.) Rothm. 1963, Dactylorchis latifolia subsp. brevifolia Bisse 1963, Dactylorchis majalis (Rchb. f.) P.F. Hunt & Summerh 1965, Dactylorhiza kerryensis (Wilmott) P.F. Hunt & Summerh. 1965, Dactylorhiza majalis (Reich.) P.F. Hunt & Summerhayes 1965, Dactylorhiza majalis subsp. occidentalis (Pugsley) P.D. Sell 1968, Dactylorhiza incarnata lus. albida (Rchb.f.) Soó 1970 publ. 1971, Dactylorhiza majalis f. alpestroides (Verm.) Soó 1970 publ. 1971, Dactylorhiza majalis f. atrorubens (Verm.) Soó 1970 publ. 1971, Dactylorhiza majalis f. barlae (E.G. Camus) Soó 1970 publ. 1971, Dactylorhiza majalis f. brevicalcarata (Harz ex Schltdl., Langeth. & Schenk) Soó 1970 publ. 1971, Dactylorhiza majalis f. immaculata (Harz ex Schltdl., Langeth. & Schenk) Soó 1970 publ. 1971, Dactylorhiza majalis f. laxa (Harz ex Schltdl., Langeth. & Schenk) Soó 1970 publ. 1971, Dactylorhiza majalis f. linearis (Thielens) Soó 1970 publ. 1971, Dactylorhiza majalis f. linguata (Harz ex Schltdl., Langeth. & Schenk) Soó 1970 publ. 1971, Dactylorhiza majalis f. maculata (Thielens) Soó 1970 publ. 1971, Dactylorhiza majalis f. magnicalcarata (Harz ex Schltdl., Langeth. & Schenk) Soó 1970 publ. 1971, Dactylorhiza majalis f. tharandina (Rchb.f.) Soó 1970 publ. 1971, Dactylorhiza majalis lus. albiflora (Thielens) Soó 1970 publ. 1971, Dactylorhiza majalis lus. alboliliacea (Verm.) Soó 1970 publ. 1971, Dactylorhiza majalis lus. alborosacea (Erdner) Soó 1970 publ. 1971, Dactylorhiza majalis lus. carnea (Neuman) Soó 1970 publ. 1971, Dactylorhiza majalis lus. pallida (Thielens) Soó 1970 publ. 1971, Dactylorhiza flavescens (C. Koch) Holub 1974, Dactylorhiza traunsteinerioides (Pugsley) Landwehr 1975, Dactylorhiza incarnata subsp. incarnata, Dactylorhiza incarnata subsp. punctata R. Doll 1978, Dactylorhiza majalis var. semimaculata R. Doll 1978, Dactylorhiza majalis subsp. scotica E. Nelson 1979, Dactylorhiza purpurella subsp. majaliformis E. Nelson ex Lřjtnant 1979, Dactylorhiza incarnata subsp. sphagnicola (Höppner) H. Sund. 1980, Dactylorhiza majalis f. aspersa F. Proch. 1982, Dactylorhiza majalis var. traunsteinerioides (Pugsley) R.M.Bateman & Denholm 1983, Dactylorhiza fistulosa (Moench) H. Baumann & Künkele 1983, Dactylorhiza majalis var. cambrensis (R.H. Roberts) R.M. Bateman & Denholm 1983, Dactylorhiza majalis var. kerryensis (Wilmott) R.M. Bateman & Denholm 1983, Dactylorhiza majalis var. occidentalis (Pugsley) R.M. Bateman & Denholm 1983, Dactylorhiza majalis var. scotica (E. Nelson) R.M. Bateman & Denholm 1983, Dactylorhiza cambrensis (R.H. Roberts) Aver. 1984, Dactylorhiza sphagnicola (Höppner) Aver. 1984, Dactylorhiza incarnata f. punctata (Verm.) R.M. Bateman & Denholm 1985, Dactylorhiza majalis var. druceoides Balayer 1986, Dactylorhiza incarnata subsp. pyrenaica Balayer 1986, Dactylorhiza kerryensis subsp. occidentalis (Pugsley) H. Baumann & Künkle 1988, Dactylorhiza majalis var. atrata A.J. Richards 1991, Dactylorhiza occidentalis (Pugsley) P. Delforge 1991, Dactylorhiza majalis var. bowmanii M.N. Jenk. 1995, Dactylorhiza majalis var. ebudensis Wief. ex R.M. Bateman & Denholm 1995, Dactylorhiza comosa (Scop.) P.D. Sell 1996, Dactylorhiza comosa f. kerryensis (Wilmott) P.D. Sell 1996, Dactylorhiza comosa f. occidentalis (Pugsley) P.D. Sell 1996, Dactylorhiza comosa subsp. majalis (Rchb.) P.D. Sell 1996, Dactylorhiza comosa subsp. occidentalis (Pugsley) P.D. Sell 1996, Dactylorhiza comosa subsp. scotica (E. Nelson) P.D. Sell 1996, Orchis × pseudotraunsteineri subsp. hoeppneri A. Fuchs 2000, Dactylorhiza ebudensis (Wief. ex R.M. Bateman & Denholm) P. Delforge 2000, Dactylorhiza parvimajalis D. Tyteca & Gathoye 2000, Dactylorhiza sphagnicola subsp. deweveri (Verm.) Wenker 2001, Dactylorhiza sphagnicola subsp. hoeppneri (A. Fuchs) Dalkowski, Wende & Wenker 2001, Dactylorhiza sennia Vollmar 2001 publ. 2002, Dactylorhiza majalis subsp. cambrensis (R.H. Roberts), Dactylorhiza majalis subsp. ebudensis (Wief. ex R.M. Bateman & Denholm) M.R. Lowe 2003, Dactylorhiza majalis subsp. parvimajalis (D. Tyteca & Gathoye) Kreutz 2004, Dactylorhiza majalis subsp. sphagnicola (Höppner) H.A.Pedersen & Hedré  2004, Dactylorhiza maculata subsp. sennia (Vollmar) Kreutz 2004, Dactylorhiza majalis subsp. calcifugiens H.A. Pedersen 2004, Dactylorhiza sphagnicola subsp. sennia (Vollmar) Kreutz 2005, Dactylorhiza sphagnicola f. calcifugiens (H.A. Pedersen) P. Delforge 2007, Dactylorhiza sphagnicola f. deweveri (Verm.) P. Delforge 2007, Dactylorhiza sphagnicola f. hoeppneri (A. Fuchs) P. Delforge 2007, Dactylorhiza sphagnicola f. sennia (Vollmar) P. Delforge 2007, Dactylorhiza sphagnicola subsp. calcifugiens (H.A. Pedersen) Kreutz & Sczep. 2007, Dactylorhiza traunsteinerioides var. francis-drucei (Wilmott) F.M. Vázquez 2008, Dactylorhiza kerryensis var. occidentalis (Pugsley) Jebb 2009, Dactylorhiza occidentalis var. kerryensis (Wilmott) R.M. Bateman & Denholm 2009, Dactylorhiza majalis f. chwaszczyniensis Marg. & Tukallo 2012, Dactylorhiza traunsteinerioides var. ebudensis (Wief. ex R.M. Bateman & Denholm) R.M. Bateman & Denholm 2012, Dactylorhiza traunsteinerioides subsp. francis-drucei (Wilmott) R.M. Bateman & Denholm 2012. '