Rezerwat przyrody 'Śnieżycowy Jar', Nadleśnictwo Łopuchówek

      Śnieżyca wiosenna (Leucojum vernum, syn. Galanthus vernus) – drobna roślina cebulowa – jest jedną z najwcześniej kwitnących bylin wieloletnich. To witany z radością zwiastun wiosny, zdolny do wydania kwiatów już z początkiem marca, wkrótce po ustąpieniu śniegu. W stanie naturalnym gatunek występuje w środkowej i południowej Europie, z wyłączeniem terenów położonych nad Morzem Śródziemnym. Na terenie Polski można go spotkać w rejonach górskich na wysokości 530-1100m n.p.m. – w Sudetach oraz Karpatach, gdzie szczególnie licznie rośnie w Bieszczadach (część Beskidu Wschodniego). Poza tymi terenami występuje rzadko na, np. Nizinie Śląskiej.
    Skąd się wzięła śnieżyca wiosenna w oddalonej od typowych rejonów występowania Wielkopolsce? Tego nie wie nikt! Choć przypuszcza się, że kiedyś została jednak posadzona ludzką ręką (najprawdopodobniej pod koniec XIX w).

Obecna od wielu lat, coraz bardziej rozprzestrzenia się i dzisiaj rośnie tam w ogromnej ilości, pięknie zdobiąc wczesnowiosennym, kwiatowym kobiercem zasłaną warstwą opadłych liści powierzchnię gruntu między pniami drzew oraz krzewami podszytu leśnego. Zasiedla tereny jakby specjalnie dla niej stworzone - pofalowane, pagórkowate, poprzecinane strumykami i porośnięte lasem liściastym, złożonym z klonów, jaworów, topól, wiązów i dębów. Ziemia jest tam wilgotna, a w niektórych miejscach wręcz grząska.

      By chronić tę, niezwykłą w rejonie Wielkopolski, roślinę, pod Poznaniem, w okolicach Murowanej Gośliny, powstał rezerwat przyrody „Śnieżycowy Jar”. Założony w 1975 roku obejmował początkowo niecałe 3 hektary, jednakże, w wyniku rozprzestrzeniania się śnieżycy, jego powierzchnia rozporządzeniem Wojewody Poznańskiego w 2002 roku została powiększona i obecnie zajmuje obszar 9,27ha. Śnieżyca bujnie rozrasta się w najniżej położonych częściach rezerwatu – dnach jarów, którymi płyną wody zasilające rzekę Wartę. Te partie rezerwatu zajmuje łęg wiązowo-jesionowy. W wyżej położonych terenach, na łagodnych stokach i grzbietach wzgórz, rośnie drugie zbiorowisko leśne – grąd środkowoeuropejski (gatunki główne: grab i dąb szypułkowy oraz gatunki domieszkowe, m.in. różne klony).

    Śnieżyca wiosenna należy do rodziny bylin jednoliściennych – amarylkowatych (Amarayllidaceae). W naszym klimacie jest całkowicie mrozoodporna. To geofit, typowy dla siedliska lasów lęgowych rosnących wzdłuż rzek, strumieni i potoków. Rozwija zatem liście i kwiaty oraz wydaje nasiona w dobrych warunkach świetlnych, zanim korony drzew i krzewów pokryją się listowiem i mocno zacienią najniżej położoną warstwę runa leśnego. Ziemia tych lasów jest pulchna i żyzna od rozkładających się opadłych liści oraz mniej lub bardziej wilgotna. Dodatkowo, tereny te są okresowo zalewane wezbranymi wodami pochodzącymi z topniejącego śniegu, a także z obfitych deszczów wiosennych i jesiennych. Gatunek chętnie rośnie również na kwaśnych i wilgotnych łąkach. Ogólnie preferuje półcieniste warunki uprawy oraz wilgotne gleby brunatne i próchniczne mady, powstałe z materiału niesionego i osadzanego przez wodę. W tak sprzyjających miejscach rozrasta się w naprawdę duże populacje, złożone z ogromnej liczby egzemplarzy.

      Śnieżyca wiosenna to niewysoka roślina, mierząca do 30cm. Z niedużej, podziemnej cebuli wyrasta od 2-3 równowąskich liści odziomkowych (rzadziej cztery), o szerokości 1cm i łagodnie zakończonych wierzchołkach. Spomiędzy nich wyrasta pojedyncza, wzniesiona, nierozgałęziona łodyga. Zwykle jest ona wyższa od liści.
Na szczycie łodygi znajduje się najczęściej jeden dzwonkowaty, zwisający kwiat (rzadko dwa).

Śnieżyca pięknie pachnie – w słoneczny dzień zapach licznych kwiatów jest wyraźnie wyczuwalny, szczególnie, gdy roznosi się z podmuchami wiatru. Zebrane w dwa okółki śnieżnobiałe płatki (działki okwiatu) są jednakowej długości i przy zakończeniach mają śliczne, ozdobne plamki, które początkowo są zielone, a potem żółkną.

Słupek o mocno zgrubiałej szyjce otacza sześć pręcików. Kwiaty są zapylane głównie przez pszczoły, które w poszukiwaniu nektaru wgryzają się w to zgrubienie i przenoszą na inne kwiaty opadający na ich grzbiet pyłek kwiatowy. Po zapyleniu i zapłodnieniu, na szczycie łodygi formuje się gruszkowata torebka, zawierająca białawe nasiona. Podobnie jak u przebiśniegu są one zaopatrzone w tzw. ciałka mrówcze – pożywne i smakowite wyrostki, zwane też elajosomami. Przyciągają one mrówki, które odgrywają dużą rolę w rozsiewaniu nasion (myrmekochoria).
W czystym środowisku rezerwatu przyrody „Śnieżycowy Jar” można spotkać liczne mrowiska – mieszkające w nich pracowite owady z pewnością przyczyniają się do rozprzestrzeniania tego cennego przyrodniczo gatunku.

Śnieżyca rozmnaża się również wegetatywnie – poprzez cebulki przybyszowe. Roślina jest lekko trująca, gdyż zawiera alkaloidy – leukoinę i galantaminę. Mogą one wywołać problemy od strony układu pokarmowego: mdłości, wymioty, biegunkę oraz zaburzenia rytmu serca.

     Od 1946 aż do 2014 roku śnieżyca wiosenna była objęta ścisłą ochroną. Gatunek zanikał w wyniku regulacji rzek i strumieni oraz osuszania terenów podmokłych – zmniejszały się wówczas tereny wilgotnych łąk i nadrzecznych łęgów. Sytuacja uległa jednak znacznej poprawie i zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dn. 9 października 2014r. Leucojum vernum podlega obecnie ochronie częściowej.

      W okresie rozkwitu śnieżycy wiosennej warto się wybrać na wycieczkę do podpoznańskiego „Śnieżycowego Jaru”, szczególnie, że są to atrakcyjne tereny spacerowe, a także rowerowe. Wizyta w tym miejscu dostarcza nie tylko wrażeń zmysłowych – ładne widoki, odgłosy ptaków i zapach lasu oraz kwitnącej śnieżycy - lecz także uwrażliwia na subtelne piękno dzikiej przyrody.

W zależności od pogody szczyt kwitnienia tego gatunku wypada tam w marcu lub na przełomie marca i kwietnia. Samochodem można dojechać do Starczanowa lub Uchorowa. Potem trzeba skorzystać z parkingu, gdyż do rezerwatu można udać się wyłącznie pieszo lub rowerem.

Parking niedaleko Leśniczówki w Uchorowie

Można też dojść od strony Szymankowa i stamtąd właśnie jest najbliżej, brak jednakże wydzielonego placu do parkowania samochodów. Nieopodal samego rezerwatu znajduje się udogodnienie dla osób niepełnosprawnych – specjalne miejsce postojowe położone bardzo blisko „Śnieżycowego Jaru”.

Czytelnie  oznakowana trasa doprowadzi nas do rezerwatu, gdzie poruszamy się po wygodnej drewnianej kładce/ścieżce, chroniącej również rośliny przed zdeptaniem. Tam, w dzikim leśnym otoczeniu, można nasycić oczy pięknymi widokami!

18 marca 2015r.

      Rezerwat „Śnieżycowy Jar” znajduje się na terenie Poligonu Biedrusko, dlatego warto wcześniej zajrzeć na stronę Nadleśnictwa Łopuchówko i zorientować się w możliwych terminach odwiedzin, ponieważ, w związku z odbywającymi się ćwiczeniami wojskowymi, pewne dni mogą być wyłączone; zwykle zwiedzanie jest dozwolone w dni powszednie oraz weekendy wyłącznie po godzinie 15-tej. W marcu, mimo wydłużającego się dnia, nadal szybko zapada zmierzch i dla osób przyjeżdżających z daleka takie godziny wstępu do rezerwatu stanowią pewną niedogodność. Warto jednak wybrać się i zobaczyć to miejsce oraz masowe kwitnienie śnieżycy wiosennej!